,
……….Μακεδονομάχος ἐκ τοῦ χωρίου Γέρμα τῆς Λακωνίας (1874-1907). Μετὰ τὰς γυμνασιακάς του σπουδὰς ἐν Γυθείῳ, κατετάγη εἰς τὸ Σύνταγμα Πεδινοῦ Πυροβολικοῦ, ὑπηρετήσας ἐν αὐτῷ ὡς ὑπαξιωματικὸς μέχρι τοῦ 1899. Εἰσαχθεὶς κατόπιν ἐξετάσεων εἰς τὴν Σχολὴν Ὑπαξιωματικῶν, ἐξῆλθε ταύτης μετὰ τριετίαν μὲ τὸν βαθμὸν τοῦ ἀνθυπολοχαγοῦ, τοποθετηθεὶς εἰς τὸ 1ον Σύνταγμα Εὐζώνων. Ἐπιτυχὼν τὴν ἄδειαν ἐθελοντικῆς συμμετοχῆς εἰς τὸν Μακεδονικὸν ἀγῶνα, κατήρτισε σῶμα ἐκ 45 ἐπιλέκτων ἀνδρῶν, κατὰ τὸ πλεῖστον ὑπαξιωματικῶν καὶ ὁπλιτῶν Λακώνων, εἰσελθὼν μετ’ αὐτῶν τὴν 7 Ἰουνίου 1907 εἰς τὸ μακεδονικὸν ἔδαφος. Ἀκριβῶς μετὰ ἕνα μῆνα, κυκλωθεὶς κατόπιν προδοσίας ὑπό δισχιλίων τούρκων, εἰς θέσιν Καλογερικὸν (16/29-7), ἔπεσε μαχόμενος κατὰ τὸν σῶμα μὲ σῶμα ἄνισον ἀγῶνα, οὗτινος μόνον τρεῖς ἐκ τῶν ἀγωνιστῶν ἐπέζησαν. Πρὸς τιμὴν τοῦ ἥρωος, μεωνομάσθη διὰ τοῦ ὀνόματος τῆς ἰδιαιτέρας πατρίδος του Γέρμας τὸ παρὰ τὴν θέσιν Καλογερικὸν χωρίον Λοζνίτσα.
-
Πηγή: Νεώτερον Ἐγκυκλοπαιδικόν Λεξικὸν Ἠλίου, τόμος 17.
***
Η ΔΡΑΣΙΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝ ΓΕΡΜΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ 9ου ΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΛΑΜΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΑΓΩΝΑ (Ἔτος 1907).
Ἀπό τὴν ἔκθεση τοῦ Θεοδώρου Μαντουβάλου
(καπετὰν Ταϋγέτου).
Ἐν Ἀθήναις τῇ 15 Μαρτίου 1940
(Ἐπιλεγμένα ἀποσπάσματα).
Ε΄ Ἔξοδος τοῦ σώματος εἰς Μακεδονίαν.
……….«….τὸ ὅλον Σῶμα ἀπετελεῖτο ἐκ τοῦ Ἀρχηγοῦ (ἀνθ/γοῦ Τσοτάκου, ὅστις παρέλαβε τὸ ψευδώνυμον καπετάν Γέρμας ἐκ τοῦ χωρίου τοῦ Γέρμα Γυθείου ἐξ οὗ κατήγετο) καὶ 41 ἀνδρῶν. Ἐκεῖ προσεκολλήθη εἰς τὸ Σῶμα καὶ ὁ δεκανεὺς τοῦ 7ου τάγματος εὐζώνων Παπαγεωργίου Λεων., ὅν ὁ καπετὰν Γέρμας προσέλαβεν ὡς ἀκόλουθον, καὶ ὁ ἰδιώτης ὁπλαρχηγὸς Τσουκαντάνας Γ. ἐκ Γρεβενῶν μετὰ τινων ἀνδρῶν, οὕτω δὲ ἡ ὅλη δύναμις τοῦ Σώματος ὑπερέβη τοὺς 45 ἄνδρας. (…) ὁ καπετὰν Γέρμας διῂρεσε τὸ Σῶμα εἰς μικρὰ τμήματα (καπετανᾶτα) θέσας ταῦτα ὑπὸ τὴν διοίκησιν τῶν ὑπαξιωματικῶν Τσιμπιδάρου, Μαντουβάλου, Ρογκάκου, Κωστοπούλου, Οἰκονομάκη καὶ Γεωργαλῆ (ὅλων τοῦ 9ου Πεζ. Συν/τος) καὶ τοῦ ἰδιώτου ὁπλαρχηγοῦ Τσουκαντάνα Γ., ὁρίσας ἅμα τὸν ἐπιλοχίαν Τσιμπιδάρον Βασ. (καπετάν Τσιμπίδαν) ὡς ὁπλαρχηγὸν τοῦ Σώματος.
……….Τὴν 27ην Ἰουνίου 1907 τὴν 10ην νυκτερινὴν ὥραν, τὸ Σῶμα ὑπό τὴν καθοδήγησιν τοῦ στρατιωτικοῦ ἐπόπτου τῆς Γραμμῆς Βελεμισθίου τότε ὑπολ. Γεωργαντοπούλου Στυλ. (…) εἰσῆλθεν εἰς τὸ Μακεδονικὸν ἔδαφος, χωρὶς νὰ γίνῃ ἀντιληπτὸν ἀπό τὸ τουρκικὸν φυλάκιον καίτοι διῆλθε εἰς ἀπόστασιν 200 μέτρων ἀπ’ αὐτοῦ, διότι οἱ τοῦρκοι εἶχον τὰς ἡμέρας ἐκείνας «Ραμαζάνι» καὶ διεσκέδαζον. Τὴν στιγμὴν κατά τὴν ὁποίαν ἐπατούσαμεν τὸ Μακεδονικὸ ἔδαφος μᾶς τὸ ἀνεκοίνωσεν ὁ Ἀρχηγός, ὅλοι δὲ τότε οἱ ἄνδρες μὲ βαθεῖαν συγκίνησιν ἐγονυπέτησαν καὶ ἠσπάσθησαν τὸ ἔδαφος τῆς Μακεδονικῆς γῆς εἰς ἥν εἰσερχόμεθα μὲ τὴν ἀπόφασιν νὰ ἐκπληρώσωμεν πιστῶς τὴν ἀποστολὴν μας καὶ νὰ χύσωμεν εὐχαρίστως τὸ αἷμα μας διὰ τὴν προστασίαν τοῦ Μακεδονικοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ὑπό ἀπόλυτον σιγὴν ἐβαδίσαμεν ἐπ’ ἀρκετὸν καὶ ἐφθάσαμεν εἰς μίαν ῥεματιάν, ὅπου ὑπῆρχε πηγὴ ὕδατος καὶ πλατάνια πολλά, ὅπου καὶ ἐσταθμεύσαμεν, στήσαντες νυκτοσκοποὺς (καραούλια). Ἐκεῖ οἱ ἄνδρες ἐδιδάχθησαν θεωρητικῶς τὴν χρῆσιν τῶν ὅπλων μάνλιχερ, ἄτινα τότε τὸ πρῶτον εἰσήγοντο εἰς Ἑλλάδα καὶ ὁ χειρισμὸς των ἦτο ἄγνωστος εἰς τοὺς περισσοτέρους τῶν ἀνδρῶν τοῦ Σώματος, οἵτινες εἴχομεν ὁπλισθῇ ὅλοι μὲ τοιαῦτα ὅπλα βραχύκαννα, προερχόμενα ἐκ τοῦ ἐμπορίου, μετὰ 70 φυσιγγίων καθ’ ὅπλον. Εἰς ὴν θέσιν αὐτὴν παρεμείναμεν ἐπί τετραήμερον ἤτοι μέχρι τῆς 1ης Ἰουλίου τὸ ἑσπέρας. Ἐκεῖ ὁ Ἀρχηγὸς ἔλαβε διαταγήν, ὅπως τὸ Σῶμα κατευθυνθῇ διὰ καταλλήλου δρομολογίου καὶ νυκτερινῶν πορειῶν πρὸ Β ο γ α τ σ ι κ ὸ ν, ὅπου θὰ συνήντα τὸν Ἀρχηγὸν Ζάκαν (τότε ἀνθ/γόν πεζ. Φαληρέαν Γρηγ.), τὸν ὁποῖον θ’ ἀντικαθίστα εἰς τὴν περιφέρειαν ἐκείνην ὁ Ἀρχηγὸς Γέρμας, καθόσον ὁ καπετὰν Ζάκας θὰ ἐπέστρεφεν εἰς Ἐλλάδα. Ἐξεκινήσαμεν τὴν νύκτα τῆς 1ης Ἰουλίου καὶ διὰ δρομολογίου μεταξὺ Γρεβενῶν καὶ Δεσκάτης, μὲ μυρίας προφυλάξεις, διότι εἰς Γρεβενὰ καὶ Δεσκάτην ὑπῆρχον ἰσχυραὶ μονάδες τουρκικοῦ στρατοῦ, πρὸς τὸν ὁποῖον τὸ Σῶμα ἔπρεπε ν’ ἀποφύγῃ οἱανδήποτε σύγκρουσιν, ἐφθάσαμεν μετὰ μικρὰν πορείαν εἰς τὸ χωρίον Π α λ α ι ο χ ώ ρ ι ο ν ἔξωθι τοῦ ὁποίου μᾶς ἀνέμενεν ἡ Ἐπιτροπή Ἀμύνης τοῦ χωρίου….»
……….Στὶς 2 Ἰουλίου τὸ Σῶμα ἔφτασε στὴν Σιάτιστα, ὅπου παρέμεινε ἔως καὶ τὶς 7 Ἰουλίου. Ἀπό τὴν Σιάτιστα ἀναχώρησε τὸ ἀπόγευμα καὶ μὲ νυχτερινὴ πορεία ἔφτασε στὸ χωριὸ Κ ο ν τ σ ι κ ό (Γαλατινή), ἔξω ἀπό τὸ ὁποῖο λημέριασε. Τὸ ἀπόγευμα τῆς ἐπόμενης ἡμέρας 8 Ἰουλίου, βάδισε πρὸς τὴν κωμόπολη Σ έ λ ι τ σ α (Ἐράτειρα), πάνω ἀπό τὴν ὁποία σὲ μία χαράδρα ὑπῆρχε τὸ μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου στὸ προαύλιο τοῦ ὁποίου στάθμευσαν. Παρέμειναν ἐπί τριήμερο, ὅπου δέχθηκαν ἐξαιρετικὲς περιποιήσεις ἀπό τὸν ἡγούμενο τῆς Μονῆς καὶ κοινώνησαν ὅλοι οἱ ἄνδρες. Τὸ πέρασμα μίας ὁμάδας τουρκόγυφτων, ἀνάγκασε τὸν Ἀρχηγό Γέρμα νὰ τοὺς κρατήσει μέχρι τὸ βράδυ τῆς 11ης Ἰουλίου, ὁπότε καὶ τὸ Σῶμα ὰναχώρησε ἀπό τὸν Μοναστήρι γιὰ τὸ Β ο γ α τ σ ι κ ό ὑπό τὴν ὁδηγία τοῦ ὁπλαρχηγοῦ Γέρο-Λεπενιώτη. Ο ὁπλαρχηγός Λεπενιώτης παρουσιάστηκε στὸν καπετὰν Γέρμα μὲ τρεῖς ἄνδρες καὶ τέθηκε ὑπό τὶς διαταγὲς του.
……….Τὴν νύκτα τῆς 11ης πρὸς 12η Ἰουλίου, τὸ Σῶμα τοῦ καπετάν Γέρμα συναντήθηκε μὰ τὸν καπετάν Ζάκα (Φαληρέα), καὶ τοὺς ὁπλαρχηγούς του Ξύδη, Λιχαδιώτη καὶ Ἠλία Χιονάκο. Μαζὶ τους ἦταν καὶ ὁ ἱερέας τοῦ Βογατσικοῦ Παπαδήμας, πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀμύνης Βογατσικοῦ, ἐνθουσιώδης πατριώτης καὶ «….ἐν τῇ κυριολεξίᾳ λεβεντάνθρωπος μὲ μεγάλην ἐθνικὴν δρᾶσιν….».
Θ΄Κύκλωσις Βογατσικοῦ ὑπό τουρκικοῦ στρατοῦ.
……….«….ἀτυχῶς, ὡς φαίνεται, κάποιο ἀπό τὰ Σώματα Γέρμα ἤ Ζάκα εἶχε προδοθῇ, διότι λίαν πρωί τὴν ἐπομένην (12 Ἰουλίου), περιεκύκλωσε τὸ Βογατσικὸν διλοχία τουρκικοῦ στρατοῦ, ἥτις ἀπηγόρευσε τὴν ἔξοδον τῶν κατοίκων ἐκ τοῦ χωρίου, καὶ ἤρξατε ἐρευνῶσα τὰς οἰκίας πρὸν ἀνακάλυψη ἀνταρτῶν. Τὰ Σώματα Ζάκα καὶ Γέρμα ἐκ τῆς θέσεως εἰς ἥν εὑρίσκοντο, παρηκολούθουν τὰς ἐρεύνας τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ εἰς τὸ χωρίον. Ἐπειδή δὲ ἡ θέσις εἰς ἥν εὑρέθημεν ἦτο ἐγγύς τοῦ χωρίου καὶ ὀλίγον ὕπερθεν αὐτοῦ, οἱ Ἀρχηγοὶ Ζάκας καὶ Γέρμας εἶχον διατάξει τοὺς ἄνδρας νὰ πέσωσι πρηνεῖς εἰς τὸ ἔδαφος παρὰ τοὺς κορμοὺς τῶν δένδρων καλυπτόμενοι, ὥστε νὰ μὴ γίνωμεν ἀντιληπτοὶ ἀπό τὸν τουρκικὸν στρατὸν καὶ ἀποφύγωμεν τὴν πρὸς αὐτόν σύγκρουσιν, διότι ἡ πρὸς αὐτόν σύγκρουσίς μας καὶ ἐθνικῶς ἀσύμφορος θὰ ἦτο, ἀλλά καὶ μεγάλα δεινά ἐξ αὐτῆς θὰ ἐσωρεύοντο εἰς τοὐς Ἕλληνας κατοίκους τοῦ Βογατσικοῦ, ἄν ἀνεκαλύπτοντο ὅτι οὗτοι ὑπέθαλπον Ἀνταρτικὰ Σώματα….».
ΙΑ΄Μάχη τοῦ Σώματος καπετάν Γέρμα πρὸς τὸν τουρκικὸν στρατὸν.
……….«….εἰς τὴν θέσιν ταύτην οἱ άρχηγοὶ Ζάκας καὶ Γέρμας διέταξαν τὴν διανυκτέρευσιν τῶν Σωμάτων, εἰς μικρὰν κοιλάδα (λάκκωμα) ἐντελῶς γυμνὴν ἀπό δένδρα (…) ἡ μικρὰ κοιλὰς εἰς ἥν κατηυλίσθημεν περιεβάλλετο ἀπό ὑψώματα, εἰς τὰ ὁποῖα ἐστήθησαν νυκτοσκοποὶ (καραούλια). Περὶ τὴν 10ην νυκτερινὴν ὥραν, ὅλως ἀπροόπτως, κατέφθασαν ἐκ Βογατσικοῦ δύο χωρικοί, ἀπεσταλμένοι τοῦ ἱερέως Παπαδήμα….», οἱ ὁποῖοι μαζὶ μὲ τὰ τρόφιμα ποὺ ἔφεραν, μετέφεραν καὶ ἐπιστολὴ τοῦ Μητροπολίτη Καστοριᾶς Καραβαγγέλη, μὲ τὴν ὁποία τοὺς συνιστοῦσε νὰ μετακινηθοῦν στὴν θέση Πόρτες, διότι τὰ σώματα εἶχαν προδωθεῖ στὸν τουρκικὸ στρατὸ ὁ ὁποῖος καὶ θὰ τοὺς άνακάλυπτε.
……….Ὅμως ὁ καπετὰν Γέρμας καθησύχασε τὸν ἐπιλοχία Τσιμπιδάρο καὶ τὸν λοχία Μαντούβαλο (ποὺ ὑπέβαλαν τὴν γνώμη τους νὰ μετακινηθοῦν ἄμεσα σύμφωνα μὲ τὶς ὑποδείξεις τοῦ Μητροπολίτη Καραβαγγέλη), λέγοντας ὅτι ὁ καπετάν Ζάκας γνώριζε καλὰ τὴν περιοχὴ καὶ δὲν διέτρεχαν κίνδυνο.
……….Δυστυχῶς ἐκείνη τὴν νύκτα ἰσχυρότατη μονάδα τουρκικοῦ στρατοῦ, κατόρθωσε νὰ πλησιάσῃ τὸ λημέρι καὶ νὰ περικυκλώσῃ τὶς θέσεις χωρὶς νὰ γίνῃ ἀντιληπτὴ ἀπό τὰ καραούλια. Συνέλαβαν μάλιστα ἕναν ἀπό τοὺς σκοπούς κοιμώμενο, καὶ ἔτσι ἐπιβεβαίωσαν τὸ σημεῖο ποὺ βρίσκονταν τὰ Σώματα. Τὰ ξημερώματα ἄρχισε ὁμοβροντία πυροβολισμῶν κατὰ τῶν κοιμώμενων ἀνδρῶν. Ἀπὸ τοὺς πρώτους πυροβολισμοὺς φονεύθηκαν οἱ λοχίες ὁπλαρχηγοὶ Γεωργαλῆς καὶ Οἰκονομάκης καὶ πέντε ἄνδρες. Ὁ φονικὸς αἰφνιδιασμὸς ἀφύπνισε τοὺς ἄνδρες καὶ τοὺς Ἀρχηγούς.
……….«….ὁ καπετάν Γέρμας συνεννοήθη ἀμέσως μὲ τὸν καπετὰν Ζάκαν καὶ ἔδωκεν ἐντολὴν εἰς τὸ Σῶμα νὰ κατευθυνθῇ πρὸς τὸ ρεῦμα. Τὴν ἰδίαν στιγμὴν, ὁ καπετὰν Γέρμας, διέταξεν ἐμὲ καὶ τὸν λοχίαν Ρογκάκον νὰ καύσωμεν τὸ ἀρχεῖον τοῦ Σώματος καὶ μᾶς παρέδωκε δερμάτινον σάκκον εἰς ὅν ὑπῆρχον διάφοροι διαταγαί, ὁδηγίαι καὶ σημειώσεις τῶν ὀνομάτων τῶν Ἐπιτροπῶν τοῦ Κομιτάτου εἰς τὰ διάφορα χωρία τῆς περιφερείας καὶ διάφορα ἄλλα στοιχεῖα, ἄτινα δὲν ἔπρεπε νὰ περιέλθωσιν ὁπωσδήποτε εἰς τοὺς τούρκους. Ἐν τῷ μεταξύ, τὰ πυρᾶ τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ ἐπυκνώθησαν ἐξ ὅλων τῶν σημείων, ἐνῷ οἱ ἄνδρες μὲ τὸν καπετὰν Γέρμαν κατηυθύνθησαν πρὸς τὴν ῥευματιάν, πυροβολοῦντες κατὰ τῶν τούρκων, οἵτινες εἶχον ἐνεργήσει ἐπίθεσιν καὶ ἐφαίνοντο κατερχόμενοι ἐκ τῶν ὑψωμάτων πρὸς τὰς θέσεις μας.
……….Ἐγώ, μετὰ τοῦ λοχίου Ρογκάκου, καλυφθέντες ὄπισθεν μικροῦ βράχου, ἠρχίσαμεν νὰ καίωμεν τὸ ἀρχεῖον τοῦ καπετὰν Γέρμα, βάλλοντες συγχρόνως καὶ κατὰ τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ, καί, ἀφοῦ τὸ κατεστρέψαμεν ἐντελῶς, ἐτράπημεν καὶ ἡμεῖς πρὸς τὴν ῥευματιάν, ὅπου ἤδη εὑρίσκετο τὸ Σῶμα καὶ ὁ Ἀρχηγός. Κατὰ τὴν κίνησίν μας ταύτην, ὁ λοχίας Ρογκάκος, προηγηθεὶς ἐμοῦ καὶ ζητήσας νὰ φθάσῃ εἰς τὴν ῥευματιάν δι’ ἅλματος, ἐδέχθη ὁμοβροντίαν καὶ ἔπεσεν. Ἔτρεξα ἀμέσως πρὸς αὐτόν ἵνα τὸν βοηθήσῳ, ὅτε παρετήρησα ὅτι οὗτος ἔφερε πολλὰ τραύματα καὶ ἦτο δυστυχῶς νεκρός. Ἐπροχώρησα τότε καὶ ἐμπῆκα εἰς τὴν ῥευματιὰν βαλλόμενος παρὰ τῶν τούρκων, ὅτε εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς ῥευματιᾶς εὗρον βαρέως τραυματισμένον τὸν στρατιώτην τοῦ λόχου μου Μπίστουλαν, τὸν γενναῖον αὐτόν νέον ὅστις(…) μὲ εἶχε παρακολουθήσει ἐκ Καλαμῶν, παρὰ τὰς συστάσεις μου, διότι εἶχε πολλὰς οἰκογενειακὰς ὑποχρεώσεις. Εἶχε τραύματα εἰς τὴν κοιλίαν καθὼς καὶ εἰς τὸ πόδι καὶ δὲν ἠδύνατο νὰ κινηθῇ. Τῇ βοηθείᾳ καὶ τοῦ δεκανέως τοῦ λόχου μου, Ἀποστολοπούλου Ἰωάννου, ὅστις γενναίως ἐμάχετο ἐγγύς τοῦ Μπίτσουλα, τοῦ ὁποίου ἦτο καὶ πατριώτης, μετεκινήσαμεν τοῦτον (ἀφοῦ τοῦ ἐπέδεσα προχείρως τὰ τραύματά του), εἰς μικρὰν ἐδαφικὴν ῥωγμήν ἥν ἐσχημάτιζεν ἐκεῖ ἡ χαράδρα καὶ ἐκαλύψαμεν τὴν ῥωγμὴν μὲ ἕνα θάμνον, λογαριάζοντες μετὰ τὴν μάχην νὰ διακομίσωμεν τοῦτον εἰς Ἑλληνικήν τινα οἰκίαν.
……….Εἶτα, μετὰ τοῦ δεκανέως Ἀποστολοπούλου, ἐπροχωρήσαμεν ἐντός τῆς χαράδρας διὰ νὰ συναντήσωμεν τὸ ὑπόλοιπον Σῶμα καὶ τὸν Άρχηγὸν, βαλλόμενοι μὲ συνεχῆ καὶ πυκνὰ πυρὰ τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ, ὅστις εἶχε παρατηρήσει τὴν πρὸς τὴν χαράδραν διαρροὴν τοῦ Σώματος καὶ ἔβαλλε κατὰ τῶν διαφόρων σημείων αὐτῆς. Ἡ χαράδρα, ἄλλως τε, ἦτο ἀβαθής (…) καὶ ἐφαινόμεθα ἀπό τοὺς τούρκους. Προχωρήσας ὀλίγον συνήντησα ὁμάδα Λακώνων, ἥτις κεκαλυμμένη ἐμάχετο κατὰ τῶν τούρκων, οἵτινες κατήρχοντο ἐκ διαφόρων σημείων πρὸς τὴν χαράδραν.
……….Ἐπλησίασα τὴν ὁμάδα καὶ ἐπληροφορήθην παρὰ τοῦ Δαμ. Τζινάκου καὶ Κυρ. Ἀντωναράκου, ἀμφοτέρων ἐκ Γυθείου, ὅτι ὁ Ἀρχηγός Γέρμας εἶχε τραυματισθῆ σοβαρῶς καὶ εἶχεν ἐγκαταλειφθῆ. Μοὶ ὑπέδειξεν δὲ τὸ μέρος εἰς τὸ ὁποῖον κατέκειτο ὁ Γέρμας καὶ ὅπερ εὑρίσκετο εἰς σημεῖον τῆς ῥευματιᾶς πρὸς τὸ ὁποῖον οἱ τοῦρκοι ἐπλησίαζον. Συνέστησα εἰς τὴν ὁμάδα νὰ παραμείνῃ εἰς τὴν θέσιν της βάλλουσα ἀποτελεσματικῶς, καὶ μετὰ συνέσεως, διότι τὰ πυρομαχικά μας ἐξηντλοῦντο καὶ ἔτρεξα πρὸς τὸ μέρος ὅπου ὁ Ἀρχηγός Γέρμας κατέκειτο. Ἐγγύς τοῦ Ἀρχηγοῦ παρετήρησα κατακειμένους νεκροὺς τοὺς ἐκ Γυθείου ἀντάρτας Παναγιώτην Μανάκον καὶ Π. Οἰκονομάκην.
……….Ἐπλησίασα τὸν Ἀρχηγόν καὶ κύψας πρὸς αὐτόν τὸν ἠρώτησα περὶ τοῦ τραύματός του. Μὲ ἀσθενὴ φωνὴν μοὶ εἶπε “Μαντούβαλε, ἔχω βαρειὰ τραυματισθῆ καὶ θὰ πεθάνω. Ἔχω τραυματισθῆ ἐδῶ” καὶ μοὶ ἔδειξε τὸ στῆθος του. Παρετήρησα τὸ τραῦμα του καὶ εἶδον ὅτι ἔφερε διαμπερές τραῦμα εἰς τὸ στῆθος, μὲ εἴσοδον τῆς σφαίρας ὀλίγον ἄνωθι τοῦ ἀριστεροῦ μαστοῦ καὶ ἔξοδον αὐτῆς εἰς τὴν ὠμοπλάτην. Ἐπειδή ἐφοβήθην ὅτι, ἄν ἔμενεν ὁ Ἀρχηγός ἐγκαταλελειμμένος ἐκεῖ, θ’ ἀπέθνησκεν ἐκ τοῦ τραύματός του, ἤ θὰ ἐφονεύετο παρὰ τῶν τούρκων, ἄν ἔπιπτεν εἰς χεῖρας αὐτῶν, ὡς συνέβαινε συνήθως εἰς τοὺς τραυματίας, οἵτινες κατὰ τὴν μάχην ἔπιπτον εἰς χεῖρας τῶν τούρκων, ἀνεσήκωσα τὸν Ἀρχηγόν εἰς τὰς ἀγκάλας μου καὶ τὸν ἐκάθισα διασκελιστὶ εἰς τοὺς ὤμους μου, ἐπροχώρησα δ’ οὕτω πρὸς τὸ ἐσωτερικὸν τῆς ῥευματιᾶς.
……….Οἱ τοῦρκοι ἔβαλλον ἐναντίον μας πυκνότατα πυρὰ καὶ ἐπροχώρουν πρὸς ἡμᾶς μὲ φωνὰς καὶ σαλπίσματα. Τότε παρετήρησα εἰς τὴν ἔξοδον τῆς ῥευματιᾶς, εἰς ἀπόστασιν ἀπ’ ἐμοῦ 150 περίπου μέτρων, καὶ εἶδον ὁμάδα ἀνδρῶν μαχομένην ὑπό τὸν γενναῖον ἐπιλοχίαν Τσιμπιδάρον καὶ σπεύδουσαν νὰ καταλάβῃ τὴν ἔξοδον τῆς ῥευματιᾶς, θὰ διηκόλυνε καὶ τὴν ἰδικὴν μας ἐκεῖθεν διαφυγήν, ἄν θὰ ἐπρολαμβάνομεν νὰ φθάσωμεν ζῶντες ἔως ἐκεῖ.
……….Δυστυχῶς τὴν στιγμὴν ἐκείνην ὁμοβροντία τουρκική, ῥιφθεῖσα κατὰ τῆς ὁμάδος Τσιμπιδάρου, ἀπό ἰσχυρόν τουρκικόν τμῆμα τὸ ὁποῖον ἐνήδρευεν ἐκεῖ, ἔρριψεν νεκροὺς τὸν Τσιμπιδάρον καὶ τὴν ὁμάδα του. Ἀντελήφθην τότε ὅτι ἡ διάσωσίς μας ἦτο δυσχερεστάτη. Καὶ φέρων πάντοτε τὸν Ἀρχηγόν εἰς τοὺς ὤμους μου ἐπροχώρησα πρὸς τὴν μικρὰν ὁμάδα Λακώνων,ἥτις ὡς προαναφέρω, μὲ εἶχεν είδοποιήσει προηγουμένως περὶ τοῦ τραυματισμοῦ τοῦ Ἀρχηγοῦ καὶ ἥτις ἐξηκολούθει μαχομένη γενναίως εἰς τὴν θέσιν της. Ἡ ὁμάς αὕτη ἀπετελεῖτο ἐκ τῶν Κυρ. Ἀντωναράκου, Δαμ. Τζινάκου καὶ Θωμοπούλου Ἀντ., καταγομένων ἁπάντων ἐκ Γυθείου, οἵτινες παρέμενον ἐκεῖ ἀκλόνητοι πιστοὶ εἰς τὸ καθῆκον των καὶ τὸν ὅρκον των, μὴ θέλοντες ν’ ἀπομακρυνθῶσι τοῦ Ἀρχηγοῦ των. Μόλις ἐπλησίασα πρὸς τὴν ὁμάδα, ἐδέχθην δύο τραύματα, ἕν εἰς τὴν δεξιὰν χεῖρα καὶ ἕτερον σοβαρώτερον εἰς τὸν δεξιόν πόδα. Συγχρόνως καὶ ὁ ἐπί τῶν ὥμων μου Ἀρχηγός, ἐδέχθη ἕτερον τραῦμα ἐγγύς τοῦ τραχήλου, εἰς τὸν ὥμον.
……….Ἀντελήφθην τὴν στιγμὴν ἐκείνην Μακεδόνα ἀντάρτην, ἀνήκοντα εἰς τὸ Σῶμα τοῦ καπετάν Γέρμα καὶ εἰς τὴν ὁμάδα τοῦ ὁπλαρχηγοῦ Τσουκαντάνα, τοῦ ὁποίου ὅμως δὲν ἐνθουμοῦμαι τὸ ὄνομα, ζητοῦντα νὰ διαφύγῃ ἐκ τῆς χαράδρας διὰ νὰ σωθῇ καὶ τὸν ἐφώναξα νὰ μὲ βοηθήσῃ εἰς τὴν μεταφορὰν καὶ διακομιδὴν τοῦ Ἀρχηγοῦ, ὅστις ὅμως ἠρνήθη νὰ μὲ ὑπακούσῃ καὶ μάλιστα ἀναιδῶς μοὶ ἀπήντησε “Ἀρχηγούς θὰ κοιτᾶμε τώρα” ;
……….Κατόπιν τούτου καὶ ἐπειδή δὲν ἠδυνάμην λόγῳ τοῦ τραύματος τοῦ ποδὸς μου νὰ προχωρήσω φέρων εἰς τοὺς ὥμους μου τὸν Ἀρχηγόν, ἠναγκάσθην ν’ ἀποθέσω τοῦτον μετὰ προσοχῆς εἰς τὸ ἔδαφος ἡμιθανῆ ὅντα ἐκ τοῦ τραύματός του τοῦ στήθους καὶ ἀπεφάσισα νὰ παραμείνῳ πλησίον αὐτοῦ καὶ ἀποθάνω παρὰ τὸ πλευρὸν του, καὶ ἤρχισα νὰ βάλω κατὰ τῶν τούρκων, οἵτινες ἤρχισαν νὰ μᾶς πλησιάζωσι. Πλησίον μου ἐμάχετο γενναίως ἡ μικρὰ ὁμὰς τῶν τριῶν Λακώνων καὶ ὁ δεκανεύς Ἀποστολόπουλος Ἰωάννης, ὅστις εἶχε φθάσει εἰς τὴν ὁμάδα ταύτην πρὸ ἐμοῦ. Ἐβάλλομεν ὅλοι μετὰ λύσσης κατὰ τῶν τούρκων καὶ ἀποτελεσματικώτατα κατ’ αὐτῶν. Τὴν στιγμὴν ἐκείνην ἐδέχθην τραῦμα σφαίρας ντοὺμ-ντοὺμ, ἥτις μοῦ ἐθρυμμάτισε τὸ ὀστοῦν τῆς δεξιᾶς χειρὸς καὶ ἔκοψε τὴν ἀρτηρίαν, ἐξ ἦς ἤρχισε νὰ ῥέῃ ἀφθόνως αἷμα. Μὴ δυνάμενος νὰ κρατηθῶ εἰς τοὺς πόδας μου, ἔπεσα εἰς τὸ ἔδαφος καὶ μετ’ ὀλίγον ἀπό τὴν μεγάλην διαφυγὴν αἵματος κατέστην ἀναίσθητος.
……….Ἐν τῷ μεταξὺ ὁ τουρκικός στρατός κατέφθασεν εἰς τὸ μέρος εἰς ὅ εὑρισκόμεθα καὶ συνέλαβεν αἰχμαλώτους τοὺς ἐπιζῶντας ὀλίγους ἄνδρας, οἵτινες ἐν τῷ μεταξύ εἶχον ἐξαντλήσει τὰ φυσίγγιά των, ἐστεροῦντο δὲ (ὅπως καὶ ὅλοι οἱ ἄνδρες τοῦ Σώματος) πιστολίων καὶ μαχαιρῶν, ὥστε ἐκ τοῦ πλησίον νὰ ἀμυνθῶσιν. Οἱ τοῦρκοι τότε ἤρχισαν νὰ σκυλεύουν τὰ πτώματα τῶν νεκρῶν καὶ νὰ ἀποτελειώνουν τοὺς τραυματίας, οὕς ἐκτύπων διὰ τῶν ὅπλων καὶ τῶν ξιφῶν των. Ἀπετελείωσαν ἐκεῖ καὶ τὸν ἡμιθανῆ Ἀρχηγὸν Γέρμαν. Ἕνας τοῦρκος ἐπλησίασε καὶ ἐμέ, καὶ ἀφοῦ μοῦ ἀφῂρεσε τὰ ὑποδήματά μου, τὸ ὡρολόγιόν μου καὶ τὸ πορτοφόλιόν μου, εἰς ὅ εἶχον ἐλάχιστα χρήματα, μὲ ἐκτύπησε διὰ τῆς λόγχης του εἰς τὸ πρόσωπον, προξενήσας ἐλαφρόν τραῦμα εἰς τὸν πώγωνά μου καὶ, νομίζων με νεκρὸν, μὲ ἀφῆκεν.
……….Οὕτως ἔληξεν ἡ μάχη τοῦ Σώματος καπετὰν Γέρμα πρὸς τὸν τουρκικὸν στρατόν, διαρκέσασα περὶπου ἐπί τρίωρον, κατὰ τὴν ὁποίαν τὸ Σῶμα συνετρίβη καὶ ἐξ ὁλοκλήρου διελύθη, διότι αἰφνιδιάσθη ἐξ ὑπαιτιότητος τῶν νυκτοσκοπῶν*** καὶ εὐρέθη εἰς τὴν ἀνάγκην νὰ πολεμήσῃ πρὸς πολλαπλασίαν ἀριθμητικῶς τουρκικὴν δύναμιν καὶ εἰς μέρος εἰς τὸ ὁποῖον πρώτην φορὰν εἴχομεν μεταβῆ νύκτα καὶ μᾶς ἦτο ἐντελῶς ἄγνωστον.
……….Κατὰ τὴν μάχην ταύτην, ἐκτός τοῦ Ἀρχηγοῦ μας Γέρμα, ἔπεσαν γενναίως μαχόμενοι οἱ ὑπαξιωματικοί ὁπλαρχηγοί, οἱ προερχόμενοι ἐκ τοῦ 9ου Συντάγματος, Τσιμπιδάρος, Ρογκάκος, Γεωργαλῆς καὶ Οἰκονομάκης. Ἐφονεύθη ἐπίσης καὶ ὁ ὁπλαρχηγός Ξύδης τοῦ Σώματος καπετὰν Ζάκα, ὅστις κατὰ τὴν μάχην ἠκολούθησε τὸ Σῶμα τοῦ καπετὰν Γέρμα.
……….Ἔπεσαν ἐπίσης καὶ περὶ τοὺς 40 ἄνδρας, ἐν οἶς καὶ οἱ Παν. Μανάκος καὶ Π. Οἰκονομάκης ἐκ Γυθείου καὶ ὁ στρατιώτης πεζικοῦ τοῦ 9ου Συντάγματος Μπίστουλας, ὅστις ἀπεβίωσεν ἐκ τῶν τραυμάτων του.
……….Συνελήφθησαν αἰχμάλωτοι γενναίως ἀγωνισθέντες ὁ λοχίας ὁπλαρχηγός Κωστόπουλος Ἀριστ. καὶ ὁ δεκανεύς Ἀποστολόπουλος Ἰωάν., ἀνήκοντες ἀμφότεροι εἰς τὴν δύναμιν τοῦ 9ου Συν/τος Καλαμῶν, ἐπίσης δὲ καὶ οἱ ἰδιῶται Δαμ.Τζινάκος, Κυρ. Ἀντωναράκος καὶ Θωμόπουλος. Συνελήφθη ὡσαύτως αἰχμάλωτος καὶ ὁ λοχίας ὁπλαρχηγός Χιονάκος Ἠλίας.
……….(…) Ὁ ἀρχηγός τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ, μετὰ τὴν συντριβήν τοῦ Σώματος καπετὰν Γέρμα, διέταξε τὸν μουχτάρην Λοσνίτσης νὰ ἐνταφιάσῃ τοὺς νεκροὺς. Οἱ αἰχμάλωτοι ὡδηγήθησαν εἰς τὰς φυλακὰς καὶ κατεδικάσθησαν εἰς διαφόρους ποινάς, ἐφεθέντες ἐλεύθεροι μετὰ τὴν ἀνακήρυξιν τοῦ τουρκικοῦ Συντάγματος, ὅτε ἐδόθη ἀμνηστία δι’ ὅλα τὰ πολιτικὰ ἀδικήματα.
……….Ὁ ὑποφαινόμενος [καπετάν Ταύγετος], (…) μετεφέρθην εἰς τὸ Πολιτικὸν Νοσοκομεῖον Κοζάνης καὶ μετὰ μικρὰν εἰς τοῦτο νοσηλείαν μετεφέρθη εἰς τὸ Πολιτικόν Νοσοκομεῖον Μοναστηρίου Τιμαλχανέ, διευθυνόμενον ὑπό τοῦ Ἕλληνος ἰατροῦ Ἀγγελόπουλου. Τῇ βοηθείᾳ τοῦ ἰατροῦ τούτου, θερμοῦ Ἕλληνος πατριώτου, ὅστις πολλὰς ὑπηρεσίας εἶχε προσφέρει εἰς τὸν Μακεδονικό Ἀγῶνα καὶ ἰδίᾳ εἰς τοὺς τραυματίας Ἕλληνας ἀντάρτας εἰς τοὺς ὁποίους παρεῖχε τὴν ἰατρικήν του συνδρομήν μὲ μεγάλους κινδύνους αὐτοῦ καὶ τῆς οἰκογενείας του, καθόσον νύκτωρ μετέβαινεν εἰς διάφορα μέρη ὅπου ἐκρύπτοντο οἱ ἀντάρται καὶ ἐθεράπευεν αὐτούς, ἠδυνήθην νὰ δραπετεύσῳ ἐκ τοῦ ἄνῳ Νοσοκομείου ὀλίγας ἡμέρας ἐνωρίτερον τῆς ἐπαναστάσεως τῶν νεοτούρκων καὶ ἀνακηρύξεως τοῦ τουρκικοῦ Συντάγματος (…) ὅτε ἀμνηστευθέντων τῶν πολιτικῶν άδικημάτων ἐν τουρκίᾳ, παρέμεινα ἐλεύθερος καὶ ἦλθον εἰς Ἀθήνας συνεχίσας τὴν θεραπείαν μου εἰς τὸ Β΄Στρατιωτικόν Νοσοκομεῖον Ἀθηνῶν.
……….Τοιαύτη ὑπῆρξεν ἐν συντομίᾳ ἡ δρᾶσις τοῦ Σώματος καπετάν Γέρμα καὶ τῶν ὑπαξιωματικῶν τοῦ 9ου Πεζικοῦ Συν/τος, οἵτινες ἀπετέλουν τὰ στελέχη αὐτοῦ. Τὸ Σῶμα τοῦτο ἦτο ἐκ τῶν ἰσχυροτέρων Σωμάτων, τὰ ὁποῖα εἰσῆλθον εἰς Μακεδονίαν κατὰ τὸν Μακεδονικὸν Ἀγῶνα. Ὁ Ἁρχηγός του Γέρμας, ἦτο γενναῖος ἀξιωματικός καὶ εἶχε τὰ προσόντα τοῦ ἰκανοῦ Ἀρχηγοῦ. Ἐκ τῶν 7 ὁπλαρχηγῶν του, οἱ 6 ἦσαν ὑπαξιωματικοὶ τοῦ 9ου Πεζ. Συν/τος, νέοι ἐνθουσιώδεις καὶ γενναῖοι, τὴν ψυχὴν τῶν ὁποίων ἐφλόγιζε ἡ φιλοπατρία. Οἱ ἄνδρες τοῦ Σώματος ὡσαύτως ἦσαν ἐκλεκτοί.
……….Τὸ Σῶμα τοῦτο, λόγῳ τῆς συνθέσεώς του, δύναταί τις εἰπεῖν ὅτι ἦτο στρατιωτικόν αὐτόχρημα Σῶμα καὶ οὐχί ἀνταρτικόν. Διείπετο ἀπό σεβασμόν καὶ πειθαρχίαν. Καὶ διὰ τοῦτο κατὰ τὴν μάχην του πρὸς τὸν τουρκικὸν στρατὸν, παρέμειναν οἱ ἄνδρες αὐτοῦ εἰς τὴν θέσιν των καὶ ἐπολέμησαν γενναίως, φονευθέντες οἱ περισσότεροι καὶ αἰχμαλωτισθέντες ἐλάχιστοι καὶ οὖτοι ὅταν ἐξήντλησαν τὰ φυσίγγιά των.
……….Δυστυχῶς τὸ Σῶμα τοῦ καπετὰν Γέρμα δὲν ὑπῆρξε τυχηρόν καἰ εὑρέθη εἰς τὴν ἀνάγκην,15 μόλις ἡμέρας μετὰ τὴν εἴσοδόν του εἰς Μακεδονίαν, νὰ συγκρουσθῇ πρὸς ἰσχυροτάτην καὶ ἀριθμητικῶς εἰκοσαπλάσιαν τουρκικήν δύναμιν καὶ νὰ διαλυθῇ τὴν στιγμὴν καθ’ ἥν εἶχε φθάσει εἰς τὴν ὁρισθεῖσαν δι’ αὐτό περιοχήν δράσεως καὶ ἐπρόκειτο ν’ ἀναλάβῃ τὸ βαρὺ ἐργον του τῆς ἐξοντώσεως τῆς βουλγαρικῆς ἀντιδράσεως εἰς τὴν περιοχήν Βογατσικοῦ-Καστοριᾶς. Λόγῳ τῆς προώρου καταστροφῆς του, τὸ Σῶμα δὲν ἠδυνήθη ἀτυχῶς νὰ δράσῃ. Δὲν δύναται ὅμως νὰ εἴπῃ τις ὅτι δὲν ἐτίμησε τὸ Ἑλληνικό ὄνομα. Διότι κατὰ τὴν μάχην τῆς Λοσνίτσης, δὲν ἔστρεψαν οἱ ἄνδρες αὐτοῦ τὰ νῶτα πρὸς τὸν ἐχθρόν, ἀλλ’ ἔμειναν εἰς τὴν θέσιν των καὶ ἐπολέμησαν γενναίως, ταφέντες μὲ τοὺς ἀρχηγούς των εἰς τρεῖς τάφους, οἵτινες ἠνοίχθησαν εἰς τὴν ῥευματιάν Λοσνίτσης διὰ νὰ δεικνύουσιν εἰς τὰς ἐπιγενομένας γενεάς ὅτι, τ ῇ δ ε κ εί μ ε θ α τ οῖ ς κ εί ν ω ν ῥ ή μ α σ ι π ει θ ό μ ε ν οι.
……….Οἱ ἕξ ὑπαξιωματικοί τοῦ 9ου Πεζ.Συντάγματος, οἱ ἀνήκοντες εἰς τὸ Σῶμα τοῦ καπετὰν Γέρμα, ὑπῆρξαν ἄξιοι τῆς ἱστορίας τοῦ Συντάγματός των. Ἐκ τούτων οἱ Τσιμπιδάρος, Ρογκάκος, Γεωργαλῆς καὶ Οἰκονομάκης ἔπεσαν ἐνδόξως….».
-
Πηγή γιὰ τὴν δράση τοῦ Σώματος καὶ τὴν μοιραῖα μάχη τὸ βιβλίο τοῦ Δικαίου Β. Βαγιακάκου δ. Φ. «Ἡ συμβολὴ τῆς Μάνης εἰς τὸν Μακεδονικὸν Ἀγῶνα 1904-1908». Σύλλογος πρὸς διάδοσιν ὡφελίμων βιβλίων.