.
.
Η Aνακωχή των Μουδανιών (10/9 – 28/9/1922 π. ημ) και η αγνόηση των προτάσεων τής ελληνικής κυβερνήσεως από τους Συμμάχους
.
……….Στις 10 Σεπτεμβρίου τού 1922, οι Σύμμαχοι είχαν προβεί σε διακοίνωση προς την κυβέρνηση τής Άγκυρας την οποία ανακοίνωσαν και στην Αθήνα, με την οποία πρότειναν την μεσολάβησή τους γιά ειρήνευση, ζητώντας ειδικότερα να συζητηθεί η γραμμή την οποία ενδεχομένως θα μπορούσαν να καταλάβουν τα Ελληνικά Στρατεύματα μετά την σύμπτυξή τους και πριν την έναρξη τής Συνδιασκέψεως τής ειρήνης. Στις 18 Σεπτεμβρίου ακολούθησε δεύτερο Συμμαχικό διάβημα, με το οποίο καθορίστηκε ότι η γραμμή θα έφτανε μέχρι τον Έβρο.
……….Συγχρόνως ζήτησαν την άμεση αποχώρηση τού τουρκικού στρατού από την ουδέτερη ζώνη στην οποία είχε εισβάλει, προτείνοντας την σύγκληση προκαταρκτικής Διασκέψεως στα Μουδανιά, γιά τον καθορισμό των στρατιωτικών λεπτομερειών τής συμφωνίας.
……….Ο Μουσταφά Κεμάλ δείχνοντας την ιδιαίτερη συμπάθεια και εμπιστοσύνη του στους Γάλλους, απάντησε καταφατικά στο συμμαχικό διάβημα απ’ ευθείας και μόνο στον Γάλλο Πρωθυπουργό Πουανκαρέ. Στις διαπραγματεύσεις των Μουδανιών όρισε ως αντιπρόσωπό του τον Διοικητή τού Δυτικού τουρκικού μετώπου, στρατηγό Ισμέτ.
……….Η πραξικοπηματική κυβέρνηση των Αθηνών είχε παντελώς αγνοηθεί. Εκτός από μία προειδοποίηση που έλαβε μέσω τού Ύπατου Αρμοστή Κωνσταντινουπόλεως, κανένα άλλο μήνυμα έλαβε σχετικά με την σύσκεψη των Μουδανιών. Γι’ αυτήν έμαθε την τελευταία στιγμή από τον Άγγλο πρέσβη, οπότε και αποφασίσθηκε η αποστολή αντιπροσωπείας υπό τον Μαζαράκη Αλέξανδρο. Στην Ελληνική Αντιπροσωπεία δόθηκαν οι ακόλουθες κατευθύνσεις: «Σκοπός τῆς συσκέψεως τῶν Μουδανιῶν ἧτο ὁ καθορισμὸς τῆς γραμμῆς εἰς τὴν ὁποίαν ἐνδεχομένως θὰ ἧτο δυνατὸν νὰ ἀποχωρήσουν τὰ Ἑλληνικὰ Στρατεύματα, πρὸ τῆς ἐνάρξεως τῆς Συσκέψεως τῆς ὁριστικῆς εἰρήνης». Κατέστη σαφές ότι η Αντιπροσωπεία δεν θα δεχόταν εγκατάλειψη τής Ανατολικής Θράκης, με μοναδική υποχώρηση την αποδοχή τροποποιήσεων τής ήδη κατεχόμενης γραμμής.
……….Ζητήθηκε βεβαίως και η συνδρομή τού Ελευθέριου Βενιζέλου, ως διπλωματικού αντιπροσώπου τής κυβερνήσεως στο εξωτερικό. Στο πρώτο του απαντητικό τηλεγράφημα (16/9), δέχθηκε την αντιπροσώπευση ζητώντας ταυτόχρονα πληροφορίες γιά την στρατιωτική δύναμη που θα μπορούσε να παρατάξει η Ελλάδα στην Θράκη, το υλικό που διέθεται, το ηθικό τού Στρατού αλλά και το δημόσιο φρόνημα.
……….Οι πρώτες πληροφορίες που τού διαβιβάσθηκαν στις 18/9, ανέφεραν ότι στην Θράκη βρίσκονταν 5 Μεραρχίας συνολικής δυνάμεως 45.000 ανδρών, με προοπτική εντός 15μέρου οι Μεραρχίες να γίνουν 6 συν μιάς Μεραρχίας ιππικού. Αργότερα ήλπιζαν να ανέβει η δύναμη στους 80.000 με την προσθήκη ακόμα 30.000 μετά την εκγύμναση τής κλάσεως τού 1923 τον Νοέμβριο. Το πεδινό και ορειβατικό πυροβολικό ήταν επαρκές γιά 6 Μεραρχίες, το ηθικό τού στρατού άρχιζε να αναπτερώνεται, αλλά υπήρχε ανάγκη πυρομαχικών, ορειβατικού πυροβολικού, φυσιγγίων στρατού, και έλλειψη ειδών ιματισμού, κλινοσκεπασμάτων και αντισκήνων.
Οι διαπραγματεύσεις των Συμμάχων με την τουρκική αντιπροσωπεία
……….Η διάσκεψη των Μουδανιών ξεκίνησε στις 20 Σεπτεμβρίου 1922, και στην πρώτη συνεδρίαση συμμετείχαν μόνο η Αγγλία με τον Στρατηγό Χάριγκτων, η Ιταλία με τον Στρατηγό Μομπέλι και η Γαλλία με τον Στρατηγό Σαρπύ. Την επόμενη ημέρα (21/9), κάλεσαν και την τουρκική αντιπροσωπεία, όπου και έλαβαν τις αποφάσεις τους, ερήμην τής Ελληνικής, η οποία έφτασε στα Μουδανιά στις 22 Σεπτεμβρίου.
………Σύμφωνα με πηγές τής τουρκικής πλευράς, οι διαπραγματεύσεις με τις 3 Συμμαχικές Δυνάμεις ήταν τόσο έντονες ώστε υπήρχαν στιγμές που οδηγούσαν σε αδιέξοδο. Από τις 22 Σεπτεμβρίου/5 Οκτωβρίου έως τις 26 Σεπτεμβρίου/9 Οκτωβρίου, σημάδια ενός νέου πολέμου είχαν αρχίσει να αναδύονται. Γι’ αυτό στις 22 Σεπτεμβρίου, παρ’ ότι η Γαλλία δέχθηκε τον όρο εκκενώσεως τής Θράκης από τα Ελληνικά στρατεύματα, η Αγγλία και Ιταλία ισχυρίστηκαν ότι δεν είχαν την εξουσιοδότηση γιά μιά τέτοια απόφαση, οπότε μετέφεραν την συζήτηση γιά την επόμενη ημέρα, με σκοπό την ενημέρωση των κυβερνήσεών τους. Το απόγευμα τής 22ας Σεπτεμβρίου μετέβησαν επειγόντως στην Κωνσταντινούπολη γιά να συνεννοηθούν με τους Αρμοστές τους.
……….Αυτή η απόφαση οδήγησε άμεσα τον Μουσταφά Κεμάλ στο να στείλει το ακόλουθο τηλεγράφημα στον Ισμέτ πασά: «Προέλαση στην Κωνσταντινούπολη στις 23-24 Σεπτεμβρίου/6-7 Οκτωβρίου, όπως έχει διαταχθεί, εάν δεν είναι διατεθειμένοι να επιστρέψουν την Θράκη πίσω στην κυβέρνηση, όπως προβλέπεται στους όρους που αποφασίστηκαν στην Σμύρνη».
……….Όπως είπε ο Sevket Sureyya: «[ ] πιθανότητα κανείς δεν βρέθηκε τόσο πολύ εγκλωβισμένος μεταξύ πολέμου και ειρήνης όσο βρέθηκε ο Ισμέτ Πασά στις 23 Σεπτεμβρίου / 6 Οκτωβρίου στα Μουδανιά». Ο Μουσταφά Κεμάλ Πασά συζητούσε γιά την πιθανότητα πολέμου και απαιτούσε το Υπουργικό Συμβούλιο να ενημερώσει την Συνέλευση. Οι υπουργοί/αντιπρόσωποι εξέφρασαν διαφορετικές απόψεις όπως ο Durak Bey, ο οποίος είπε ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να συνεχίσει τον συμβιβαστικό της τόνο, ώστε να αποφευχθεί ο πόλεμος, φοβούμενος νέα επέμβαση των Βρετανών στο πλευρό τής Ελλάδος. Αντιθέτως, ο Emin Bey, είπε ότι οι καθυστερημένες συναντήσεις δεν φαίνεται να είναι προς όφελος τής τουρκίας και πως το Συνέδριο θα πρέπει να λήξει το ταχύτερο δυνατόν.
……….Γνωρίζουμε όμως, ότι ήδη από τα τέλη Αυγούστου, σε επαφές που είχαν οι Σύμμαχοι με τους τούρκους στην Σμύρνη είχε τεθεί ως απαραίτητος όρος η αποχώρηση τού Ελληνικού Στρατού από την Ανατολική Θράκη, όρο που δέχθηκε αμέσως η Γαλλία, ενώ στις 10 Σεπτεμβρίου, το Βρετανικό Υπουργικό Συμβούλιο εξουσιοδότησε τον Κούρζον να υποχωρήσει στις τουρκικές απαιτήσεις.
Η Ελληνική Αντιπροσωπεία
……….Στην ελληνική αντιπροσωπεία συμμετείχαν εκτός από τον Στρατηγό Μαζαράκη, οι Συνταγματάρχες Πλαστήρας και Σαρρηγιάννης και ο Γραμματέας τού Υπουργείου Εξωτερικών, Οικονόμου Γκούρας. Σε τρίτη συνδιάσκεψη που ακολούθησε το πρωί τής 22ης Σεπτεμβρίου πάνω στο αγγλικό θωρηκτό «Σιδηρούς Δουξ» (άνευ τουρκικής παρουσίας), οι Σύμμαχοι ανακοίνωσαν στους Έλληνες το προσχέδιο τής συμφωνίας στο οποίο κατέληξαν με την κυβέρνηση τής Άγκυρας, παραδίδοντας αντίγραφό του προς μελέτη. Ήδη τέθηκε το ζήτημα εκκενώσεως τής Ανατολικής Θράκης, το οποίο η ελληνική αντιπροσωπεία αρνήθηκε να συζητήσει, εφ’ όσον εκκένωση πριν την ειρήνη προδίκαζε την τύχη της, ενώ η αποστολή τους είχε να κάνει μόνο με τους όρους τής ανακωχής.
……….Το απόγευμα τής ίδιας ημέρας (πριν αναχωρήσει γιά την Κωνσταντινούπολη), η Συμμαχική Αντιπροσωπεία επανέφερε το προσχέδιο τής συμβάσεως που περιελάμβανε την εκκένωση τής Ανατολικής Θράκης, όπου και πάλι η ελληνική αντιπροσωπεία αρνήθηκε να συζητήσει. Οι κύριες διατάξεις τού – ερήμην των Ελλήνων – σχεδίου, ήταν:
- Οι εχθροπραξίες θα έπαυαν από την έναρξη τής ισχύος τής συμβάσεως.
- Γραμμή πίσω από την οποία θα αποσυρόταν ο Ελληνικός Στρατός από την Ανατολική Θράκη, ορίστηκε ο Έβρος μέχρι τα βουργαρικά σύνορα, περιλαμβάνοντας στην ζώνη εκκενώσεως την Αδριανούπολη και την περιοχή τού Καραγάτς.
- Η εκκένωση θα ολοκληρωνόταν το πολύ σε δέκα πέντε ημέρες. Τις Ελληνικές αρχές θα αντικαθιστούσαν Συμμαχικές οι οποίες θα παρέδιδαν την διοίκηση αυθημερόν στις τουρκικές αρχές. Οι τουρκικές αρχές θα συνοδεύονταν από Χωροφυλακή γιά την τήρηση τής τάξεως με την συνδρομή ταγμάτων τού Συμμαχικού στρατού.
……….Ο Μαζαράκης γνωστοποίησε το σχέδιο στην Κυβέρνηση, και στις 23 Σεπτεμβρίου, όταν οι Σύμμαχοι επέστρεψαν από την Κωνσταντινούπολη, η Ελληνική Αντιπροσωπεία τους δήλωσε ότι δεν έλαβε νεώτερες οδηγίες από την κυβέρνηση και η στάση της παραμένει η ίδια.
……….Στις 25 Σεπτεμβρίου, ο Μαζαράκης έλαβε νεώτερες οδηγίες βάσει των οποίων η κυβέρνηση τού ζητούσε να υπογράψει την σύμβαση με ορισμένες επιφυλάξεις. Ακολούθησε και τηλεγράφημα τού Βενιζέλου από το Παρίσι, στο οποίο έγραφε ότι η Ελληνική αντιπροσωπεία μπορούσε να δεχθεί την εκκένωση τής Ανατολικής Θράκης, αλλά μόνο μέχρι τα τουρκοβουργαρικά σύνορα τού 1915, δηλαδή 2 περίπου χιλιόμετρα ανατολικώς τού Έβρου, εφ’ όσον στα δυτικά το έδαφος ήταν βουργαρικό βάσει τής συνθήκης τού Νεϊγύ. Μετά από αυτό η Ελληνική αντιπροσωπεία υπέβαλε την ακόλουθη έγγραφη δήλωση την οποία ανέπτυξε και προφορικώς:
- Δέχεται να υπογράψει την σύμβαση εκκενώσεως τής Ανατολικής Θράκης μέχρι την τουρκοβουργαρική γραμμή τού 1915.
- Η προθεσμία εκκενώσεως να αυξηθεί σε έναν μήνα τουλάχιστον.
- Να προστατευθούν αποτελεσματικά οι πληθυσμοί τής Ανατολικής Θράκης.
……….Δύο μέρες μετά, στις 27 Σεπτεμβρίου, δόθηκε στην τουρκική αντιπροσωπεία το σχέδιο πρωτοκόλλου τής Συμφωνίας, χωρίς να ληφθούν υπ’όψει οι Ελληνικές προτάσεις.
……….Η τουρκική αντιπροσωπεία δέχθηκε και υπέγραψε, ενώ η Ελληνική ενημέρωσε την κυβέρνηση ότι αγνοήθηκαν οι προτάσεις της. Επειδή όμως δεν έλαβε απάντηση από την Αθήνα μέχρι την ώρα που κλήθηκε με την σειρά της, αρνήθηκε να υπογράψει το πρωτόκολλο, υποβάλλοντας έγγραφη διαμαρτυρία.
……….Στις 28 Σεπτεμβρίου έληξε η διάσκεψη και η ανακωχή υπογράφηκε μόνο από τους Συμμάχους και τους τούρκους.
……….Το Υπουργικό συμβούλιο Αθηνών, παρουσία των αρχηγών τού πραξικοπήματος, κάλεσε τον Στρατηγό Μαζαράκη ο οποίος τους εξέθεσε τα όσα διαδραματίσθηκαν. Αποφάσισαν τότε να δεχθούν όσα συμφωνήθηκαν μονομερώς, και να υπογράψει τελικά το Πρωτόκολλο Ανακωχής ο Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη.
*** ** ***
……….Σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο, η περίοδος διαβουλεύσεων ξεκίνησε στις 6 Οκτωβρίου και έληξε στις 11 Οκτωβρίου 1922.
-
Πηγή: ΕΠΙΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ 1919-1922 – Γ.Ε.Σ.
-
Σύνταξη κειμένου και επιμέλεια : Ἑλληνικό Ἡμερολόγιο
-
Πληροφορίες εικόνας: 1922. Στο μπαλκόνι τού Συμμαχικού Αρχηγείου στην Κωνσταντινούπολη, ο Ιταλός στρατηγός Μομπέλι, ο Βρεττανός στρατηγός Χάριγκτων, και ο Γάλλος στρατηγός Σαρπύ. At the balcony of the interallied headquarters of Constantinople, Italian General Mombelli, British general Sir Charles Harington, commander-in-chief, and French general Charpy. (Photo by Photo12/UIG/Getty Images)